Unieważnienie małżeństwa? Rozwód kościelny krok po kroku

Nikomu nie życzę takiej sytuacji, natomiast odsuwając emocje na bok – jako dorośli ludzie, wiemy, że czasem rozstanie, to najlepsza z dróg, jaką możecie wybrać. A kiedy później znów znajdziecie szczęście, stabilizację i miłość, kiedy znów postanowicie wejść w nowy związek małżeński, wtedy rozwód będzie po porostu niezbędny. O ile w kwestii rozwodu w świetle prawa polskiego, to jest krótka i najczęściej prosta piłka, tak o rozwód kościelny nie jest już tak łatwo. No właśnie, rozwodu? Czy rozwód kościelny to odpowiednie określenie? O tym rozmawiałam z Michałem Poczmańskim – adwokatem kościelnym, który regularnie dzieli się swoją wiedzą na stronie www.kancelaria-kanoniczna.com.

Jak unieważnić ślub kościelny?

• Rozwód kościelny czy unieważnienie małżeństwa?
• Kto może starać się o stwierdzenie nieważności ślubu kościelnego?
• Z jakich powodów może dojść do stwierdzenia nieważności ślubu kościelnego?
• Kim jest adwokat kościelny?
• Czy pomoc adwokata ślubnego jest istotna?
• Jakie dokumenty są potrzebne do rozwodu kościelnego?
• Gdzie złożyć wniosek o stwierdzenie nieważności małżeństwa?
• Który sąd kościelny wybrać?
• Jak uzyskać rozwód kościelny krok po kroku?
• Ile trwa rozwód kościelny?
• Ile kosztuje rozwód kościelny?

Rozwód kościelny czy unieważnienie małżeństwa?

Rozwód kościelny, unieważnienie ślubu, unieważnienie małżeństwa – choć są różnie nazywane to wciąż są tematem tabu, niby ktoś o tym słyszał, a wciąż wiedza w temacie jest niezbyt wielka. Wiem, że potocznie przyjęło się nazywać ten proces rozwodem kościelnym unieważnieniem ślubu czy ,,unieważnieniem małżeństwa”, co jest określeniem błędnym. Z punktu widzenia prawa kanonicznego mówimy o stwierdzeniu nieważności małżeństwa – jest to jedyne prawidłowe określenie. W Kościele nie ma rozwodów, bowiem małżeństwo według Kościoła jest nierozerwalne. W sądzie kościelnym możemy wykazać, że takie małżeństwo było nieważne od samego początku. Prościej mówiąc, że takie małżeństwo w ogóle nie zaistniało. Dlatego też proces kościelny nie ma na celu wskazania winnego małżonka rozpadu małżeństwa, tak jak w procesie cywilnym. Sędziowie orzekną, czy małżeństwo zostało ważnie czy też nieważnie zawarte.

Kto może starać się o stwierdzenie nieważności ślubu kościelnego?

Każdy, kto uważa, że jego małżeństwo zostało nieważnie zawarte, może złożyć skargę powodową i po przyjęciu jej przez oficjała sądu kościelnego rozpocząć ,,rozwód kościelny”. Zapewne zapytacie na jakiej podstawie? Przesłanek pozwalających na stwierdzenie nieważności małzeństwa jest dużo – reguluje je Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 r. Najpopularniejszym tytułem jest bez wątpienia ten z kanonu 1095 n3 mówiący o niezdolności do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich z przyczyn natury psychicznej, o którym poniżej, ale nie jest on oczywiście jedyny.

Wśród tych, z których często prowadzone są procesy jest chociażby symulacja – całkowita lub częściowa. W pierwszym przypadku mówimy o sytuacji, gdy jeden z małżonków wypowiada sakramentalne ,,tak”, chociaż wewnętrznie nie ma woli zawarcia małżeństwa i mówi ,,nie” całemu małżeństwu. Robi to np. w celu polepszenia swojej sytuacji materialnej, przymusu i bojaźni, chęci nadania dziecku nazwiska ojcowskiego, potrzeby ratowania własnej opinii. Symulacja częściowa to wykluczenie istotnego elementu małżeństwa np. wykluczenie posiadania potomstwa lub wykluczenie do współżycia fizycznego bądź wykluczenie istotnego przymiotu np. zastrzeżenie sobie prawa do współżycia fizycznego z osobą trzecią.

Coraz częściej spotykam się też z problemem małżeństwa zawartego ,,pod warunkiem”. Należy pamiętać, że według prawa kościelnego małżeństwo zawarte ,,pod warunkiem dotyczącym przyszłości jest nieważne”. Niedopuszczalnym warunkiem byłoby np.: ,,jeśli przestaniesz pić”, ,,jeżeli zmienisz zachowanie”, ,,jeżeli dostaniesz pracę tam, gdzie ja”. To tylko część przesłanek prawnych pozwalających nam rozpocząć unieważnienie małżeństwa. Kodeks reguluje ich znacznie więcej – ja skupiłem się na tych najczęściej poddawanych pod wątpliwość sędziów.

Z jakich powodów może dojść do stwierdzenia nieważności ślubu kościelnego?

Wiele osób utożsami psychiczną niezdolność z chorobą psychiczną – może tak być, ale nie musi. Interpretacja tego kanonu jest znacznie szersza. Przede wszystkim chodzi o anomalię, która nie gwarantuje wywiązywania się z przyjętych na siebie zobowiązań, co widać od początku i w trakcie trwania małżeństwa. Takich powodów może być więcej. Te wymienione niżej to tylko niektóre z nich. Przed przystąpieniem do procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa bardzo ważna jest analiza, której dokonuje adwokat kościelny. Pozwala to na dokładne określenie podstaw prawnych.

• Wszelkiego rodzaju zaburzenia osobowości, na które wpływają przyczyny środowiskowe np. wychowywanie się w rodzinie z obarczonej patologiami, uzależnieniami.
• Wadliwe wychowanie, które skutkuje uzależnieniem od rodziców – to jest powszechny problem wśród wielu małżonków.
• Urazy mózgu np. zapalenie opon mózgowych czy guzy mózgu.
• Upośledzenie umysłowe, osobowość padaczkowa czy schizofrenia.
• Uzależnienie od alkoholu, narkotyków czy leków.
• Zaburzenia psychoseksualne np. wzmożony popęd seksualny, homoseksualizm czy transseksualizm.

Kim jest adwokat kościelny?

Adwokat kościelny to osoba świecka bądź osoba duchowna, która posiada wiedzę z zakresu prawa kanonicznego, a także specjalne uprawnienia nadane przez władzę kościelną do wykonywania zawodu. Adwokat kościelny musi ukończyć 5 letnie studia z zakresu prawa kanonicznego. Warto zaznaczyć, że nie są one tożsame z kierunkiem ,,prawo”. A zatem prawnik, który skończył aplikację adwokacką czy radcowską nie posiada kompetencji do prowadzenia spraw o stwierdzenie nieważności małżeństwa, chyba że uzyskał także tytuł licencjata z prawa kanonicznego. Tutaj także pragnę przestrzec przed korzystaniem z usług prawników, którzy nie maja specjalistycznej wiedzy w tym zakresie.

Czy pomoc adwokata ślubnego jest istotna?

Ostatnio coraz częściej zgłaszają się do mnie Klienci, którzy sami próbowali sporządzić wszelkie pisma procesowe i przejść przez proces stwierdzenia nieważności małżeństwa. Jak można się domyślić, procesy te zakończyły się niepowodzeniem. Błędy pojawiły się już na samym początku, a więc przy sporządzaniu skargi powodowej oraz określaniu podstaw prawnych – które zostały nieodpowiednio zdefiniowane. Dlatego też skorzystanie z pomocy adwokata kościelnego na pewno pozwoli na dokładniejszą analizę prawną i prawidłowe sformułowanie tytułów prawnych. Dobrze napisana skarga powodowa nie zostanie odrzucona przez oficjała sądu kościelnego, co przyczyni się do szybszego i sprawniejszego przebiegu procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa. Pomoc adwokata kościelnego przyda się także w dalszym części ,,rozwodu kościelnego” i przedstawieniu tzw. ,,głosu obrończego” czy sporządzenia apelacji oraz uzasadnienia.

Jakie dokumenty są potrzebne do rozwodu kościelnego?

Do stwierdzenia nieważności ślubu kościelnego będą nam potrzebne:

1. Skarga powodowa – zwana też pozwem o stwierdzenie nieważności małżeństwa. Dokument ten musi być przygotowany według szczegółowych norm prawa kanonicznego. Musi przede wszystkich wskazywać strony procesu – męża i żonę, a także do którego sądu zwracamy się o unieważnienie małżeństwa.
   
2. Metryka ślubu kościelnego – czasem nazywa się to akt ślubu kościelnego. Jest to dokument, który potwierdza, że dane małżeństwo zostało zawarte. Musi być to dokument wydany przez proboszcza parafii ślubu. Dokument nie może mieć więcej niż 6 miesięcy, musi być aktualny. Dostaniemy go od proboszcza w zasadzie od ręki. Dobrze jest umówić się wcześniej telefonicznie na jego wydanie.
   
3. Pozew o rozwód
   
4. Odpowiedź na pozew o rozwód
   
5. Protokoły z rozpraw rozwodowych (o ile takie otrzymaliśmy
   
6. Wyrok rozwodowy – a jeśli jest z orzekaniem o winie, wtedy przyda się też uzasadnienie.
   
7. Dodatkowe dokumenty: Czasem do skargi należy dołączyć metrykę chrztu stron, jednak ten dokument jest potrzebny jedynie w niektórych diecezjach. Do skargi możemy dołączyć również inne dowody w postaci dokumentów urzędowych: wyroki sądowe, zaświadczenia z Policji, Niebieską kartę czy chociażby zaświadczenia lekarzy specjalistów.

Gdzie złożyć wniosek o stwierdzenie nieważności małżeństwa?

Skarga, czy inaczej mówiąc pozew rozwodowy musi być złożony do właściwego miejscowo sądu diecezjalnego. Prawie przy każdej diecezji jest taki sąd kościelny. Jak wybrać ten właściwy? Musimy kierować się przepisami prawa. Po reformie papieża Franciszka, sądem właściwym do złożenia skargi jest sąd miejsca:

• zamieszkania żony,
• zamieszkania męża,
• zawarcia małżeństwa,
• gdzie faktycznie będzie trzeba zbierać większość dowodów.

Ważne, aby pamiętać, że nie mówimy tu o meldunku, który ważny jest w sprawach urzędowych, ale nie kościelnych. Dla procesu o unieważnienie małżeństwa ważne jest faktyczne zamieszkanie stron.

Który sąd kościelny wybrać?

Przy składaniu pozwu mamy pełną dowolność w wyborze sądu kościelnego. Czym należy kierować się przy wyborze?

• Możemy kierować się statystykami danego sądu. Są sądy kościelne, które mają blisko 90% skuteczność, a więc tam wyroków pozytywnych jest najwięcej. Są też takie, gdzie pozytywne wyroki stanowią zaledwie 40-50%. Tu szanse mamy mniejsze.
• Możemy kierować się czasem trwania procesu. Jedne sądy są w stanie wydać wyrok w ciągu 12 miesięcy, w innych może to trać kilka lat.
• Innym kryterium jest cena rozwodu kościelnego. Koszty rozwodu kościelnego są inne w każdej diecezji. W jednym może to być 1000zł, a innych 2000 zł.

Warto przed ostatecznym wyborem zaczerpnąć rady od adwokata kościelnego, który zna poszczególne sądy i może doradzić, który sąd będzie najlepszy dla nas w tej konkretnej sprawie o stwierdzenie nieważności małżeństwa.

Jak uzyskać rozwód kościelny krok po kroku?

Wiele osób utożsamia ,,rozwód kościelny” z rozwodem cywilnym i bardzo długo waha się czy warto przechodzić przez kolejne rozprawy w sądzie. Głównie jest to związane z towarzyszącymi uczuciami oraz atmosferą zakończenia małżeństwa. Dobra wiadomość jest taka, że proces o stwierdzenie nieważności małżeństwa nie jest publiczną rozprawą. W praktyce nigdy nie dojdzie do spotkania się małżonków na jednej sali. Ale zacznijmy od początku.

Do rozpoczęcia ,,rozwodu kościelnego” niezbędne będzie zredagowanie skargi powodowej z odpowiednimi załącznikami i skierowanie jej do właściwego sądu kościelnego. Po przyjęciu skargi przez wikariusza sądowego (ma na to miesiąc) zostaje zawiązany spór – zostaniecie o tym poinformowani otrzymując dekret z sądu. W tym samym czasie drugi z małżonków otrzymuje skargę powodową i czas na zapoznanie się z jej treścią w celu wniesienie swoich tytułów nieważności bądź uzupełniających dowodów czy listy świadków.

Kolejnym etapem jest przesłuchanie stron oraz świadków. Tak jak wspomniałem wcześniej, nie będzie tu konfrontacji z małżonkiem. Strony jak i świadkowie przesłuchiwani są osobno w obecności sędziego oraz notariusza. Na koniec ich zeznania są odczytywane i jeżeli nie ma żadnych zastrzeżeń to podpisywane. Niektóre sprawy o stwierdzenie nieważności małżeństwa będą wymagały także ingerencji biegłego psychologa czy psychiatry. Strony, a więc małżonkowie odbywają indywidualne badania ze specjalistą w ustalonych i dogodnych dla nich terminach. Po tych krokach, obrońca węzła małżeńskiego przygotowuje swoje uwagi na podstawie zgromadzonego materiału dowodowego.

Następnym punktem w procesie jest publikacja akt. Czas na zapoznanie się przez Was i adwokatów z całym materiał dowodowy zebrany w sprawie. Na tym etapie istnieje jeszcze możliwość wniesienia nowych dowodów – dokonuje się to w tzw. ,,głosie obrończym”.

Po zamknięciu postępowania dowodowego Sędziowie mają czas na przygotowanie wyroku. Gdy zostanie wydany wyrok negatywny macie Państwo możliwość wniesienia apelacji. W przypadku wyroku pozytywnego, po upływie 15 dni staje się on wykonalny. Najprościej mówić możecie Państwo ponownie zawrzeć związek sakramentalny, o ile strona przeciwna nie wniesie apelacji.

Ile trwa rozwód kościelny?

To chyba najczęściej zadawane pytanie każdemu adwokatowi kościelnemu. Zgodnie z przepisami prawa kanonicznego rozwód kościelny w I instancji nie powinien trwać dłużej niż rok, zaś w II instancji sprawa powinna się zakończyć w przeciągu pół roku. Ale to tylko teoria. Niestety w praktyce bywa inaczej. Zazwyczaj procesy trwają dłużej, chociaż nie zawsze.

Tak samo, jak i w przypadku kosztów sądowych, czas trwania procesu jest uzależniony od diecezji. Na terenie Polski jest ich 41, a to oznacza, że w każdym z tych sądów czas może być inny. Jest to uzależnione od ilości spraw, jakie przyjmują sądy, ale także od innych czynników np. kadrowych. Praktyka pokazuje, że musimy uzbroić się w cierpliwość, bo rozwód kościelny trwa zazwyczaj 2-3, a niekiedy 5 lat.

Oprócz tego na czas trwania procesu wpływ mają czynniki, które są zależne od stron – zarówno powodowej, jak i pozwanej. Nie bez powodu podkreślam, że tak ważne jest dobrze merytorycznie napisanie skargi powodowej, bo to zaoszczędzi nam czasu i niepotrzebnych nerwów. Zdarza się także, że współmałżonek nie chce brać udziału w procesie – to oczywiście wydłuża nam czas trwania rozwodu kościelnego, ale nie czyni go niemożliwym do zrealizowania. Swoim klientom zwracam także uwagę na odpowiedni dobór świadków – ich terminowość oraz zakres wiedzy na temat danego małżeństwa. Dobrze jest, jeżeli te osoby rzeczywiście posiadają wystarczającą ilość informacji o związku strony powodowej i pozwanej.

Wiele osób rezygnuje z rozpoczęcia procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa, bo twierdzi, że jest to zbyt czasochłonne. Rozwód kościelny nie trwa tak krótko jak rozwód cywilny, ale nie jest niemożliwy do uzyskania. Z roku na rok zwiększa się ilość spraw wnoszonych na wokandę – jest ich ponad 4 tysiące rocznie z tendencją wzrostową z czego ponad 70 % kończy się wyrokiem pozytywnym, czyli stwierdzającym nieważność małżeństwa.

Ile kosztuje rozwód kościelny?

Ciężko podać dokładną kwotę, jaką strona zainteresowana będzie musiał ponieść za cały proces stwierdzenia nieważności małżeństwa. Koszty są inne dla każdej diecezji. Cena uzależniona jest od ilości wniesionych tytułów, a często także od tego, czy strony mieszkają w Polsce czy zagranicą. Należy zaznaczyć, że wszelkie koszty sądowe ponosi strona powodowa, czyli ta, która wnosi pozew o stwierdzenie nieważności małżeństwa.

Koszty sądowe rozwodu kościelnego będą oscylować w granicach 1 – 2,5 tysiąca złotych zależnie od diecezji. Badanie przez biegłego sądowego jest dodatkowo płatne, w granicach 300-500 złotych. Prawo kanoniczne pozwala nam rozłożyć koszty sądowe na raty bądź całkowite lub częściowe ich umorzenie np. z powodu trudnej sytuacji finansowej i niskich dochodów.

Jeżeli chcemy skorzystać z pomocy adwokata kościelnego musimy oprócz kosztów sądowych doliczyć jeszcze odpowiednie honorarium. To już jest ustalane indywidualnie w zależności od zakresu zleconych czynności. Przygotowanie skargi powodowej to koszt około 1500 złotych. Reprezentowanie strony, a także sporządzanie kolejnych pism są ustalane z każdym klientem indywidualnie.

Wbrew wielu nieprawdziwym informacją, które możemy przeczytać w Internecie ,rozwód kościelny nie kosztuje kilkunastu tysięcy złotych, a zdecydowanie mniej. Należy też mieć na uwadze, że nie wszystkie koszty ponosimy od razu – rozkładają się one w czasie, gdyż są uzależnione od trwania procesu. Praktyka pokazuje, że zagranicą takie procesy mogą trwać, krócej niż w Polsce, ale są też niestety sporo droższe.